‘साइबर स्क्यामको हब’ बनिरहेका म्यान्मारका विद्रोही नियन्त्रित जातीय राज्यहरूमा नेपालसहित विभिन्न देशका युवा बन्धक बनाइएका छन्। मानव तस्करले पुर्याएका ती युवालाई चिनियाँ नागरिकले यातना दिई साइबर अपराध गर्न बाध्य बनाइरहेका छन्।
जीवन डाँगी र भद्र शर्मा | खाेज पत्रकारिता केन्द्र
झापाका योगराज लिवाङ (२९) दुबईको ओरेन्टल कफी शपमा ‘वरिष्टा कफी एण्ड फ्रुट डेकोरेटर’को काम गरिरहेका थिए। सन् २०२२ को अक्टोबरसम्म उनको काम राम्रै चल्योे। दैनिक १० घण्टा खट्थे। पहिले मलेशिया गएका बेला सिकेको सीप उपयोग गरेर दुबईमा उनले मासिक २८३० दिराम (रु.१ लाखभन्दा बढी) तलब बुझ्थे।
सन् २०१२ देखि वैदेशिक रोजगारमा जान शुरू गरेका योगराज मलेशिया, कतारहुँदै पछिल्लो पटक युनाइटेड अरब इमिरेट्स (यूएई) पुगेपछि आर्थिक हैसियत सुधार्न प्रयासरत थिए। भिजिट भिसामा दुबई पुगेकाले नयाँ काम र गन्तव्यको खोजी उनको प्राथमिकतामा थियो। यही प्राथमिकता पछ्याउँदा योगराज मानवतस्कर हुँदै खुँखार चिनियाँ ‘साइबर आपराधिक समूह’को चंगुलमा परे। त्यो पनि दुबईबाट निकै टाढा, म्यान्मारको अनकन्टार ठाउँमा।
त्यहाँबाट अनेक यत्न गरी ज्यान बचाएर आइपुगेका योगराजलाई पछ्याउँदा हामीले मानव तस्करीको नयाँ र डरलाग्दो जालो भेट्यौं, जुन जालोमा लपेटिएर १०० भन्दा धेरै नेपाली म्यान्मारको अनकन्टार ठाउँमा फसेका छन्।
म्यान्मार लैजाने मानव तस्करको जालो
गत अक्टोबरको एक दिउँसो दुबईमा काम गरिरहेका बेला योगराजले फेसबुकको ‘नेपाली इन यूएई’ नामको ग्रुप–पेजमा एउटा विज्ञापन देखे। उनले ‘फलो’ गरेको त्यो पेजमा लेखिएको थियो– ‘राम्रो कम्प्युटर टाइपिङ स्किल भएको कस्टमर सर्भिसमा काम गर्ने कामदार चाहियो। तलबः १ हजार अमेरिकी डलर।’
बारम्बार अपडेट भइरहने फेसबुक पेजलाई दुबईमा बस्ने नेपाली नागरिक रुचनले पनि शेयर गरेर धेरै फलोअर्ससम्म पुर्याएका थिए। नेपालीले नै सेयर गरेको विज्ञापनको विश्वास मानेर उनले रुचनलाई मेसेज गरे। (हे., रुचन र योगराजबीचको मेसेज)
त्यो विज्ञापन र रुचनसँगको कुराकानीबाट थप कुरा बुझेपछि उनी म्यान्मारको रंगुनस्थित रोजगार कम्पनी ‘यकु जेम्स कम्पनी लिमिटेड’ले सीप परीक्षणका लागि भनेर लिने प्रयोगात्मक परीक्षा अर्थात् अनलाइन अन्तर्वार्तामा सहभागी भए। झापास्थित कन्काई कलेजमा प्लस टु पढ्दा कम्प्युटरबारे राम्रै ज्ञान लिएका योगराज रोजगारी पाइहाल्नेमा विश्वस्त त थिएनन् किनभने त्यसअघि रोजगारीका क्रममा भारत र कतार जाँदा उनी नराम्ररी ठगिएका थिए।
शंका लागेर उनले पुख्र्यौली घर काभ्रे र काठमाडौंको सामाखुसी बस्दै आएको बताउने, तस्वीर हेर्दा आफ्नै उमेरका देखिने रुचनसँग अनलाइनबाटै सोधखोज गरे। योगराजका अनुसार आफ्नो पूरा नाम ‘रुचन श्रेष्ठ’ बताउने ती युवाले उनलाई त्यहीं बस्ने एकजना भारतीय नागरिकसँग सम्पर्क गराइदिए। रुचनले दुबईस्थित कार्यालयमा चिनियाँ नागरिक चाओ चेङको मातहतमा ती भारतीयसँगै आफूले काम गर्ने बताएका थिए। घटनाक्रमले चेङ नै युवाहरूलाई म्यान्मार लैजाने मुख्य एजेन्ट भएको देखाउँछन्।
योसँगै रुचन मार्फत सम्पर्कमा आएका दुबईमै रहेको बताउने अर्का व्यक्ति, चितवनका प्रेम गुरुङसँग पनि जोडिए, योगराज। रुचन र प्रेम दुवैले यसअघि पनि सूचनाप्रविधि अध्ययन गरेका युवाहरूलाई म्यान्मारसँगै कम्बोडिया, लाओस, भियतनामलगायत देशमा पठाइसकेको बताए। रुचन आफैं पनि दुबईमा बसेर क्रिप्टोकरेन्सीको काम गरिरहेको बताएपछि योगराजको मनभित्र उब्जिएको शंका केही हदसम्म हट्यो।
भिडियो अन्तर्वार्ता लगत्तै रंगुनस्थित योकु जेम्स कम्पनी लिमिटेडले काम दिने भन्दै योगराजको लागि आवश्यक हवाई टिकट, बीमा र बस्ने होटलको पनि व्यवस्था भइसकेकोे जानकारी गरायोे। र, अक्टोबर पहिलो साता रुचनमार्फत अनलाइन सम्पर्कमा रहेका ती भारतीय नागरिकले भिसाको लागि पासपोर्ट लिएर आउन उनलाई दुबईको ‘बिजनेश बे ट्रेन स्टेसन’मा बोलाए। त्यहाँ भेटेर उनको पासपोर्ट लिएर गए। योगराजको भनाइमा ‘पासपोर्ट लिएर कार्यालयमै आउँछु’ भन्दा ती भारतीयले मानेनन्। र, पछि भिसासहितको पासपोर्ट पनि त्यही रेल स्टेसनमै बोलाएर फिर्ता दिए।
भिसाका लागि पासपोर्ट दिंदा र फिर्ता लिंदा ती भारतीयलाई एकैछिन भेटेबाहेक योगराजले म्यान्मारको रोजगारीको क्रममा सम्पर्कमा आएका रुचन र प्रेम गुरुङलाई अहिलेसम्म प्रत्यक्ष भेटेका छैनन्।
हिंडेको रंगुन, पुगे वाङ म्याङ्टम
त्यसपछि दुबई छाडेका योगराज विमानबाट नोभेम्बर १८ मा रंगुन पुगे। रंगुन विमानस्थलमा लिन आएका व्यक्तिहरूले उनलाई त्यहाँबाट करीब चार किलोमिटर टाढाको ‘टेन माइल होटल’मा पुर्याए र चार दिन त्यहीं राखे। नोभेम्बर २२ मा बर्मेली र चिनियाँ भाषा बोल्ने दुई जना एजेन्ट होटलमा आइपुगे। उनीहरूले योकु जेम्स कम्पनी लिमिटेडको शाखा कार्यालय ‘ताइचेलेक’ मा रहेको जानकारी दिए। र, होटलमा योगराजसँगै रहेका इन्डोनेशियाली नागरिक फौजानलाई ताइचेलेक शाखामा नै काममा लगाउने भन्दै रंगुनबाट विमानमा केङतुङ नामको शहरमा पुर्याए।
ताइलेचेक थाइल्याण्डको सीमा नजिकैको ठाउँ हो। तर, केङतुङ विमानस्थलमा ओर्लिएपछि भने उनीहरूलाई गाडीमा थाइल्याण्डको सीमा नजिकैको ताइचेलेकको साटो, चिनियाँ सीमा नजिकैको माइपोङ शहरबाट करिब आठ किलोमिटरको दूरीमा रहेको वाङ म्याङ्टम भन्ने ठाउँमा पुर्याइयो। योगराज भन्छन्, “टेलिफोन सम्पर्क पनि नहुने त्यो अनकन्टार जंगलमा मोटर, मोटरसाइकल र डुंगाको यात्रा निकै कहालीलाग्दो थियो।”
म्यान्मारको उत्तरपूर्वी शान प्रान्त भित्रै ‘वा’ विद्रोहीहरूको कब्जामा रहेका माइपोङ तथा म्याङ्टमसहितका शहरहरूको क्षेत्रलाई ‘वा स्टेट’ भनिन्छ। त्यहाँ म्यान्मारी सैन्य सरकारसँग वार्ता गरेर विद्रोही समूह ‘युनाइटेड वा स्टेट आर्मी’ले जातीय राज्य चलाइरहेको छ।
केङतुङ भन्दा केही परदेखि नै विद्रोहीहरूको कब्जामा रहेको क्षेत्रमा इन्डोनेशियाली नागरिक फौजानसँगै योगराजलाई ‘युनाइटेड वा स्टेट आर्मी’कै स्कर्टिङमा केही घण्टा गाडीको सवारीपछि बाँसलाई रबरले बाँधेर बनाइएको डुंगाबाट खोला तरी मोटरसाइकलमा माइपोङ पुर्याइएको थियो। दोभाषे र ‘वा स्टेट आर्मी’लाई पछ्याउँदै हिंडेका उनीहरूलाई शुरूमा मोटरसाइकलमा आधा घण्टामा पुगिन्छ भनिए पनि घण्टौं हिंड्नु परेको थियो। योगराज भन्छन्, “कुनै ठाउँमा शंका लागेर सोध्दा पनि खुकुरी बोकेका विद्रोही सेनाले कडा नजरले हेर्थे। हामी यति त्रस्त थियौं कि, ज्यान तल–माथि होला भन्ने डरमा जोडबल गरेर सोध्न सकिएन।”
हाम्रो सम्पर्कमा आएका केही नेपालीभाषी म्यान्मारीका अनुसार विद्रोहीहरूको अधीनमा भएका क्षेत्रमा सहजै प्रवेश असम्भवप्रायः छ। नाम उल्लेख नगर्ने शर्तमा उनीहरूमध्येका एकले हामीलाई भने, “म्यान्मारका कचिन, छिन, शान, कयिन, करेनलगायत प्रान्तभित्र जातीय सशस्त्र विद्रोही समूहको नियन्त्रण बलियो रहेका द्वन्द्वग्रस्त क्षेत्रहरू सन् २०२१ फेब्रुअरीको सैन्य ‘कु’पछि आपराधिक समूहको आश्रयस्थलमा परिणत भएका छन्।”
यही ठाउँमा योगराज, इन्डोनेशियाका फौजानसँगै २३ नोभेम्बरमा पुगेका थिए। विद्रोही सेनाको शिविर नजिकै कार्यालय भनिएको वाङ म्याङ्टमको एक ‘भिल्ला’मा उनले ‘रोजगारदाता’ चिनियाँ नागरिक योङ झाउलाई पहिलो पटक भेटे।
शुरूमा राम्रै व्यवहार गरेका चिनियाँले मासिक १ हजार अमेरिकी डलर र अतिरिक्त काम गरे थप पैसा दिने आश्वासन दोहोर्याए। काम थियो– क्रिप्टोकरेन्सी स्क्याम र लभ स्क्याममार्फत हङकङ, मलेशिया, सिंगापुर, थाइल्याण्ड, ताइवान, जापान र कोरियामा रहेका युवायुवतीसँग सम्बन्ध स्थापित गर्ने, उनीहरूबाट पैसा तान्ने अनि टाढिने। त्यसका लागि आवाज परिवर्तन गर्ने सफ्टवेयर र ठग्ने विधि सिकाइन्थ्यो।
यो बाहेक ‘डिसेन्ट्रलाइज्ड फाइनान्सिङ’को नाममा उनीहरूले विभिन्न व्यक्तिसँग सम्पर्क गरी १०० देखि ३०० डलरसम्म लगानी गर्न उत्साहित गर्ने काम पनि थियो। त्यसका लागि शुरूमा लगानी अनुसारको ब्याज लगानीकर्ताहरूको क्रिप्टो खातामा जम्मा गर्दै थप लगानीका लागि उत्साहित गर्नुपथ्र्यो। र, लगानी बढेपछि सबै रकम कम्पनीको खातामा जम्मा गर्ने उनीहरूको कमाउ सूत्र थियो। योगराज भन्छन्, “सबै काम ठग्नकै लागि हुन्थ्यो।”
योगराज र फौजान वाङ म्याङ्टम पुगेको १० दिनपछि दुई जना इन्डोनेशियाली युवतीहरू इन्नयाह सल्साबिल र मेडिलिनी पनि आइपुगे। भारत, गुजरातका निरभ बरमोतिया र उत्तरप्रदेशका मोहनलाल, शेषनाथ र अमितकुमार प्रजापति पनि त्यही भिल्लामा पुगे। पैसा कमाएर परिवारको गुजारा चलाउने सपनाले त्यहाँसम्म पुगेकाहरू इन्जिनियर, चालक र प्लम्बर पृष्ठभूमिका थिए।
एक जना नेपाली र तीन इन्डोनेसियालीहरू हुँदासम्म राम्रै व्यवहार गरिरहेका ‘रोजगारदाता’ चिनियाँ नागरिक योङ झाउ, भारतीय नागरिकहरूको प्रवेशसँगै गैरकानूनी काममा जबर्जस्ती गर्न थाले। लगत्तै उनीहरूका फोन, पासपोर्ट जफत गरियो। अनि अनलाइनमा ग्राहक खोजेर जसरी भए पनि कम्पनीको खातामा पैसा जम्मा गर्न उर्दी गरियो। काम गर्न नसक्नेहरूलाई खाना र पानी पनि नदिई हत्कडी लगाउने र डोरीले बाँधेर पिट्ने गर्न थालियो। अनि मात्र योगराजलगायत त्यहाँ पुगेकाहरूले आफूहरू मानव तस्करको जालोमा परेर बेचिएको पत्तो पाए।
योङ झाउ, चिनियाँ नागरिक
योगराज लगायतलाई बन्धक बनाइएको ‘वा’ म्यान्मारको शान प्रान्तभित्रको एउटा जातीय राज्य हो, जहाँ विद्रोही समूह ‘युनाइटेड वा स्टेट आर्मी’ले सन् १९८८ देखि ‘स्वायत्त शासन’ चलाउँदै आएको छ। अफिम खेती आम्दानीको मुख्य स्रोत भएको ‘वा स्टेट’ जुवाका लागि पनि कुख्यात छ। यहाँका क्यासिनो कतिपय चिनियाँ तथा दक्षिणपूर्वी एशियाका धनाढ्यको गन्तव्य बनेका छन्।
एक नेपालीभाषी म्यान्मारी नागरिकका अनुसार पछिल्लो समय विद्रोहीहरूकै आडमा चिनियाँ ‘आपराधिक समूह’हरूले ती ठाउँलाई साइबर–अपराधको अखडा बनाएका छन्। उनी भन्छन्, “अनलाइन मार्फत गरिने सबै किसिमका गैरकानूनी धन्दा चलाउनका लागि नेपाल, भारत, इन्डोनेशिया, मलेशिया, लाओस र श्रीलंकाबाट सयौंको संख्यामा त्यहाँ मानव तस्करी भइरहेको छ।”
योगराजका अनुसार उनीहरूको काम अरूलाई ठगेर कम्पनीको खातामा पैसा जम्मा गर्नुहुन्थ्यो। तर, भने जस्तो ‘स्क्याम’ गर्न सजिलो थिएन। शुरूमा ‘स्क्याम’का लागि आफ्ना ‘आइटी वर्कर’हरूलाई एशियाली मुलुकमा केन्द्रित गराएका योङ झाउले पछि यूरोप केन्द्रित हुन लगाए। योगराज भन्छन्, “त्यहाँ पुगेका हामी सबैजसोले कसैलाई ठग्न नसके पनि प्रयास भने गरिरहेका थियौं। आशातीत परिणाम नआएपछि साइबर अपराधको प्रयास गरिरहेकालाई पनि यातना दिन थालियो।”
यातनाबाट अत्तालिएका गुजरातका निरभले आफूलाई म्यान्मार पठाउने एजेन्टलाई सम्पर्क गरेर घर फर्काइदिन याचना गर्न थाले। त्यसले योङ झाउलाई आक्रोशित बनायो। र, अरू कामदारलाई पनि बाँधेर पिट्न थालियो। म्यान्मार ल्याउन प्रतिव्यक्ति ७५ हजार अमेरिकी डलर खर्च भएको दाबी गर्दै त्यो रकम नउठाए मिर्गौला बेचेर भए पनि रकम असुल्ने धम्की दिन थालेपछि त्यहाँ रहेका धेरैले भाग्ने योजना बनाए। जंगलको बीचमा अग्लो पर्खाल र तारबारले घेरिएको भिल्लामा रात–दिन चिनियाँ सुरक्षागार्डको निगरानी भएकाले भाग्न सजिलो थिएन।
अरूलाई नठग्ने बरु घर फर्कने बताएपछि निरभ बरमोतियालाई हत्कडी लगाएर राखियो, पिटियो अनि खान पनि दिइएन। उनले फिरौती तिरेर भए पनि त्यहाँबाट उम्कने उपाय खोजे। त्यसका लागि चिनियाँ ‘मालिक’ले उनीसँग ७५ हजार अमेरिकी डलर मागे। खोज पत्रकारिता केन्द्र को सम्पर्कमा आएका निरभ बरमोतियाले सुनाए, “पछि शिविरबाट छुट्ने बेलामा १० हजार र रंगुन विमानस्थलमा पुगेपछि मालिकको खातामा १० हजार हालिदिने गरी २० हजार डलरमा मलाई रिहा गर्ने सहमति भयो।”
सहमति अनुसार रंगुन विमानस्थल पुगेपछि दिने भनिएको १० हजार समेत गरी २० हजार अमेरिकी डलर निरभका परिवारले योङ झाउको खातामा पठाए। तर, झाउले अर्को अत्तो थापे। त्यसबाहेक पनि थप १० हजार डलर नदिए नछाड्ने अडान उनले राखे।
“७५ हजार अमेरिकी डलर खर्च गरेको छु भनेर बार्गेनिङ सुरु गरेका उनी २० हजारमा आइपुगेका थिए। तर २० हजार तिरेपछि फेरि थप १० हजार डलर खोजे” २७ दिनसम्म लगातार यातना पाएपछि त्यहाँबाट उम्किएका निरभ भन्छन्, “अन्तिममा मेरो अंकल र अरू दुई जनाले सहयोग गरेपछि त्यहींको विद्रोही सेनाले हामीलाई उद्धार गर्यो।”
विद्रोहीबाटै उद्धार !
फिरौती तिरेर पनि उन्मुक्ति नपाएपछि निरभको परिवारले गुजरात राज्यका विधानसभा सदस्य (एमएलए) भगवानभाई (बीबी) बराडलाई उद्धारका लागि याचना गरेको थियो। बराडले विद्रोही समूह ‘युनाइटेड वा स्टेट आर्मी’का प्रमुखसँग सम्बन्ध भएका सिंगापुरस्थित भारतीय मूलका व्यापारी अल्का बेनसँग सहयोग मागे। उनै बेनले विद्रोही सेना प्रमुखसँग कुराकानी गरेपछि मानव तस्कर र अवैध क्रिप्टोकरेन्सी ठगीलाई सघाउँदै आएको विद्रोही सेनाको एउटा टुकडीले फेब्रुअरी २ मा निरभ र योगराजसहित आठ जनाको उद्धार गरेको थियो।
पछिल्ला दिनहरूमा ‘स्क्याम’का लागि यूरोपेली नागरिकलाई टार्गेट गर्नुपर्ने भएकाले योगराज सहितको टोली रातभर काममा खटिन्थे। रातभर काम गरेर दिउँसो सुतिरहेका बेला विद्रोही सेनाको टुकडीले उनीहरूको उद्धार गरेको थियो। चिनियाँ नागरिकको अनधिकृत कामलाई आडभरोसा दिएको भए पनि विद्रोही सेनाप्रमुखकै आदेश भएकाले त्यो टुकडीले उद्धार गरेको योगराज र निरभ दुवैको बुझाइ छ। योगराज भन्छन्, “निरभ, शेषनाथ लगायतलाई कुटपिट समेत गरेको थाहा पाएपछि त्यो उद्धार टोलीका नाइकेले चिनियाँ नागरिक (झाउ) लाई पनि पिट्दै हत्कडी लगाएरै हामीसँगै आफ्नो शिविरसम्म ल्याएको थियो।”
विद्रोहीहरूको शिविरमा तीन दिन राखेर सबैको ‘बयान’ लिइसकेपछि ‘स्क्याम’ कम्पनीमा बन्धक बनाइएका आठ जनालाई विद्रोही सेनाले संघीय राज्यको नियन्त्रणमा रहेको सान स्टेट अन्तर्गतको केङतुङ पठाएको थियो। उद्धार भएर केङतुङ आइसकेपछि योगराज सहितको टोलीलाई स्थानीय होम हेइन होटलमा त्यहाँको अध्यागमन प्रहरीले १३ दिन राख्यो। उनीहरूसँगको बयान सकिएपछि त्यहाँस्थित भारतीय दूतावास र इन्डोनेशियाली दूतावासका अधिकारीहरू केङतुङमै पुगेर उनीहरूलाई जिम्मा लिएका थिए। नेपाली अधिकारीहरू नपुगेका कारण योगराजलाई म्यान्मारी अध्यागमन प्रहरीले भारतीय अधिकारीहरूकै रोहवरमा रंगुन पठायो।
केङतुङमा आइसकेपछि क्रिप्टो ठगहरूले दिने दुःखको अर्को कथा पनि उनीहरूले थाहा पाए। योगराजहरूलाई राखिएको वाङ म्याङ्टम नजिकैको माइपोङबाट आठ दिन आठ रात हिंडेर केङतुङ पुगेकी एक मलेशियाली युवतीले त्यो दुःख उजागर गरेकी थिइन्। ती युवतीले उनका एक साथीले क्रिप्टोकरेन्सी ठगी गरेर १२ लाख डलर सञ्चालकको खातामा जम्मा गरे पनि तलब नपाएपछि उनी भागेर आएको योगराजलाई बताएकी थिइन्।
“हामीमध्ये मलेशियाबाट गएका एक जनाले १२ लाख डलर जम्मा गरे पनि तलब दिएनन्” ती युवतीलाई उद्धृत गर्दै योगराजले भने, “सञ्चालकले ताली बजाएर ‘वेल डन’ भने तर तलब दिएनन्।” खोज पत्रकारिता केन्द्रको सम्पर्कमा आएकी ती मलेशियाली युवतीले योगराज मार्फत थाहा भएको कुरा सही भएको बताए पनि सुरक्षाका कारण थप केही भन्न चाहिनन्।
रंगुनमा पुगेपछि भारतीय दूतावासका अधिकारीहरूले नेपाली राजदूतावासका द्वितीय सचिव गंगा सुन्दास र गैरआवासीय नेपाली संघ (एनआरएनए), म्यान्मारका अध्यक्ष देवेन्द्र नौलखालाई विमानस्थलमै योगराजलाई जिम्मा लगाएका थिए। नेपाली राजदूतावास र एनआरएनएको समन्वयमा रंगुनस्थित केसी होटलमा बसेका योगराज १९ फेब्रुअरीमा कोलकाता हुँदै फेब्रुअरी २१ मा काठमाडौं आइपुगे।
संगठित साइबर अपराधको थलो
चिनियाँ क्रिप्टो ठगहरूको अखडाबाट उम्किन सफल पीडितहरूका अनुसार चिनियाँ सीमा नजिकैको माइपोङ र वाङ म्याङ्टम लगायत क्षेत्रमा विद्रोही जातीय समूह र विद्रोही सेनाकै आडमा चिनियाँ नागरिकहरूले साइबर अपराध अखडा चलाइरहेका छन्। चिनियाँहरूको यस्तो साइबर अपराधलाई कामको खोजीमा थाइल्याण्ड, दुबई, सिंगापुर लगायत क्षेत्रीय शहर पुगेका दक्षिण एशियाली आप्रवासीहरू एजेन्ट बनेर सघाइरहेका छन्। ती एजेन्टहरूले नै मानव तस्करीे र साइबर अपराधलाई प्रत्यक्ष सघाएको देखिन्छ।
दुबईमा योगराजको सम्पर्कमा आएका नेपालीहरू, रुचन र प्रेमराज गुरुङ तथा एक भारतीय र चिनियाँ नागरिक चेङ त्यसका उदाहरण हुन्। पीडित भारतीय, इन्डोनेशियाली र मलेशियाली नागरिक पनि एजेन्ट मार्फत नै त्यहाँ पुगेका थिए।
पीडितहरूका अनुसार एकजना व्यक्तिलाई म्यान्मार पठाए बापत ती एजेन्टले ३०० देखि ४०० अमेरिकी डलरसम्म पाउँछन्। त्यस्तै, भिसा प्रक्रियादेखि विमानस्थलमा रिसिभ र त्यहाँबाट स्कर्टिङ गर्ने विद्रोही सेनाले पनि अवैध साइबर गतिविधि गरिरहेका चिनियाँमार्फत कमिसन प्राप्त गर्छन्।
वाङ म्याङ्टम नजिकैको माइपोङमा ७० जनालाई बन्धक बनाएर अवैध साइबर गतिविधि सञ्चालन गरिएको त्यहाँबाट उम्कन सफल मलेशियाली युवतीले योगराज सहितको टोलीलाई केङतुङमा बताएकी थिइन्। थाइल्यान्डसँग सीमा जोडिएको अर्को प्रान्त कयिनको म्यावडी र शान प्रान्तकै केके गार्डेनमा तस्करहरूले अझ धेरै संख्यामा युवालाई पुर्याएको र उनीहरूलाई प्रयोग गरेर साइबर ठगी गरिरहेको उनीहरू बताउँछन्। “केके गार्डेनबाट फुत्किन झनै गाह्रो छ” योगराजले भने, “त्यहाँबाट फुत्किन खोजे सीधै सुट गरिदिन्छ भन्ने सुनेको छु।”
हामीले त्यहाँका स्थानीयलाई टेलिफोनबाट सम्पर्क गर्दा पाएको जानकारी अनुसार ‘वा स्टेट’ मा चिनियाँ पैसा मात्र चल्छ, बर्मेली पैसा चल्दैन। म्यानमारमा रहेका नेउपाने थरका एक नेपालीभाषी पूरा नाम नलेख्न आग्रह गर्दै भन्छन्, “युनाइटेड वा स्टेट आर्मीले पहिले चीनबाट हतियार ल्याउँथ्यो, अहिले आफैंले बन्दूक पनि बनाउँछ।”
सान स्टेटसँगै जोडिएको चिनियाँ भू–भाग नजिकैको कचिन स्टेटमा विद्रोहीहरूले ‘कचिन स्वतन्त्र सेना’ नामको अर्को विद्रोही सैन्य समूह पनि बनाएका छन्। यो त्यहाँको शक्तिशाली विद्रोही समूह मानिन्छ। त्यही समूहमा आवद्ध नेपाली भाषी बर्मेली नागरिक जितु मगरले उनको सेनाले नगरे पनि अन्य जातीय सेना नियन्त्रित क्षेत्रमा क्रिप्टो ठगहरूले आइटी वर्करलाई धम्क्याउँदै–तर्साउँदै काम लगाएको पुष्टि गरे। मगर दुई वर्षअघि बर्मेली सेनाले ‘कु’ गरेसँगै कचिन विद्रोही सेनाको अखडा, लाइजा नगरमा पुगेर भर्ती भएका हुन्। (हे., मगरसँगको कुराकानी)
म्यान्मारको कचिन र शान प्रान्तको आधाजसो भू–भागमा विद्रोही कचिन स्वतन्त्र सेनाको शासन छ। कचिन सेनाभित्र एउटा गोर्खा बटालियन पनि छ, जहाँ म्यान्मारमा बसोबास गर्ने जितु मगर जस्ता एक हजारभन्दा बढी नेपालीभाषी सामेल छन्। अहिले विद्रोही सेनाको नियन्त्रणमा रहेका ती राज्यमा स्थानीय र चिनियाँ ह्याकरहरूले साइबर अपराधको धन्दा चलाइरहेकोबारे विद्रोही सेना जानकार छन्।
उद्धारमा कठिनाइ
म्यान्मारस्थित नेपाली राजदूत हरिशचन्द्र घिमिरेका अनुसार सशस्त्र विद्रोही नियन्त्रित क्षेत्रमा क्रिप्टोकरेन्सीको कारोबार सञ्चालन गर्ने कम्पनीहरूबाट उद्धारको लागि सहयोगको याचना गर्नेहरूको संख्या पछिल्लो दिनमा बढिरहेको छ।
“बैंकक्मा राम्रो काम छ भनेर अनलाइन विज्ञापन गरेर म्यान्मार ल्यायो, अहिले यस्तो ठाउँमा आइयो, उद्धार गरिदिनुपर्यो भनेर इमेल आइरहन्छ। कुनै ठाउँबाट ५० जना छौं, कुनै ठाउँमा १० जना, कुनै ठाउँमा ५ जना छौं भनेर इमेल आइरहेको छ” राजदूत घिमिरेले भने, “ती इमेलको आधारमा पनि कम्तीमा १०० को हाराहारीमा नेपाली नागरिक त्यस्तो अवैध काममा फँसेको बुझिन्छ।”
रंगुनस्थित नेपाली राजदूतावासले गत जनवरी १० मा अनलाइन जुवा, कल सेन्टर फ्रड, क्रिप्टोकरेन्सी ठगी आदिमा संलग्न आइटी कम्पनीहरूले रोजगारीको प्रलोभन देखाई गैरकानूनी रूपमा बैंकक्, दुबई लगायत क्षेत्रमा कार्यरत नेपाली युवायुवतीलाई लक्षित गरी म्यान्मार ल्याएर उनीहरूलाई बन्दी बनाई काममा लगाएको पुष्टि गर्दै ‘ट्राभल एड्भाइजरी’ नै जारी गरेको छ। दूतावासले सामाजिक सञ्जाल वा अन्य स्रोतहरूमा आउने त्यस्ता नक्कली जागिरको प्रलोभनमा नपर्न र पर्यटक भिसामा यात्रा नगर्न सचेत गराएको छ।
दूतावासले परराष्ट्र मन्त्रालय र अन्य सम्बन्धित निकायलाई यसबारे जानकारी गराएको भए पनि अहिलेसम्म ठोस पहल केही भएको छैन। नेपाल प्रहरीको मानव बेचबिखन अनुसन्धान ब्यूरोमा माघयता रोजगारीको प्रलोभनमा म्यान्मारको क्रिप्टोकरेन्सी फर्ममा जबर्जस्ती ठगी काममा लगाएर दुःख दिएको भन्दै उद्धार गरिदिन १२ जनाको निवेदन परेको छ।
“दुई जनाको परिवारका आफन्त आफैं कार्यालयमा आएर र अरूले म्यान्मारको केयन स्टेटको म्यावडीबाट इमेल मार्फत निवेदन दिनुभएको छ” ब्यूरोका प्रमुख जीवन श्रेष्ठले भने, “हामीले उनीहरूलाई त्यहाँ पठाउने एजेन्टहरूको खोजी र उद्धारको लागि सम्बन्धित निकाय मार्फत पहल शुरू गरेका छौं।”
ब्यूरो प्रमुख श्रेष्ठले आकर्षक कमाइ हुने कामको लोभमा युवायुवती भिजिट भिसामा गएर साइबर अपराधमा संलग्न हुन तयार हुने भएकाले पनि उद्धार गर्न समस्या भइरहेकोे बताए। “हामीले थप कार्बाहीको लागि प्रहरी प्रधान कार्यालय र गृह मन्त्रालय अन्तर्गतको रेस्क्यू समितिलाई जानकारी गराएका छौं। यसबाहेक, पीडितहरूको सहयोगमा ट्राफिकिङमा संलग्नहरूको पहिचानमा पनि लागेका छौं”, श्रेष्ठले भने।
म्यान्मारको संघीय सरकार (सैन्य सरकार) सँग सम्बन्ध नभएको विद्रोही नियन्त्रित स्थानमा सञ्चालित ‘क्रिप्टो फर्म’मा फसेकाहरूलाई उद्धार गरेर ल्याउन सहज भने छैन। ती क्षेत्रमा फसेका नेपालीलाई उद्धार गर्न निकै कठिन भएको दूतावासका अधिकारीहरू बताउँछन्। “ती क्षेत्र पूर्णतः विद्रोहीको कब्जामा छन्। तसर्थ, संघीय सरकारले पनि केही पहल गर्न सक्दैन। अरू देशका नागरिक पनि त्यहीं रहेर काम गरिरहेकाले हामीले अरू देशका राजदूतसँग पनि सहयोगका निम्ति कुरा गरिरहेका छौं” रंगुनस्थित नेपाली राजदूत घिमिरेले भने।
राजदूत घिमिरेले म्यान्मारको गृह र परराष्ट्र मन्त्रालय लगायत अन्य सम्बन्धित निकायसँग भेटेरै उद्धारको पहल गर्दा उनीहरूले पनि ‘केही गर्न नसक्ने’ जवाफ दिएकाले आगामी दिनमा ती क्षेत्रमा जान रोक्नुुपर्ने बताउँछन्।
योगराज लिवाङको भोगाइले पनि बताउँछ, नेपालीसहित थुप्रै मुलुकका युवा ‘आकर्षक जागिर’को नाममा म्यान्मारको द्वन्द्वग्रस्त क्षेत्रमा बेचिंदै आएका छन्। चीन, थाइल्यान्ड र लाओसको सीमावर्ती क्षेत्रमा नेपालसहित विभिन्न देशका ‘आइटी वर्कर’हरूलाई चिनियाँ ‘साइबर ह्याकर’हरूले बन्धक बनाएका छन्। बन्धक बनेकाहरू मृत्यु र यातना छल्नका लागि विना तलब गैरकानूनी काम गर्न बाध्य छन्। लुकीछिपी अनेकौं अनलाइन धन्दा चलाइरहेका ह्याकरहरूले काम गर्न नसक्दा वा आराम खोज्दा हातमा हत्कडी लगाएर कुटपिट गर्छन्।
बन्धक बनाएर काममा लगाइएका अधिकांश नेपाली नागरिक म्यान्मार र थाइल्याण्डको सीमावर्ती केयिन राज्यको म्यावडी र चीन, लाओससँग सीमा जोडिएको म्यान्मारकै कचिन र शान प्रान्त अन्तर्गतका क्षेत्रमा रहेका छन्। खोज पत्रकारिता केन्द्रको सम्पर्कमा आएका ती नेपाली भाषी बर्मेली नागरिकका अनुसार संघीय सरकारको नियन्त्रण बाहिरका यस्ता क्षेत्रमा अफिम खेती हुने र खुलेआम जुवाघर सञ्चालन भएकाले कमाइ राम्रो हुने आशमा नेपाली पुग्ने गरेका छन्।
‘चिनियाँ साइबर ह्याकरको निशानामा बेरोजगार युवायुवती’
चीन, थाइल्यान्ड र लाओससँग सीमा जोडिएका राज्यमा अपराधी र गैरकानूनी काम गर्ने समूहको कब्जा छ। हामी यी क्षेत्रलाई ‘अपराधी अखडा’ भनेर चिन्छौं। त्यहाँ सबै जातिका सबै मान्छे जान सक्तैनन्। जातीय सेनाले आ–आफ्नो कानून बनाएका छन्। चीन–म्यान्मार सीमा क्षेत्रमा चिनियाँ अपराधी समूहले वर्षौंदेखि गैरकानूनी काम गर्दै आएका छन्।
जितु मगर, लडाकू, कचिन स्वतन्त्र सेना, म्यान्मार
थाई–म्यान्मा र लाओस–म्यान्मा सीमा नाकामा पनि उत्तिकै संख्यामा भूमिगत अपराधी बस्छन्। पहिलेको तुलनामा एक वर्षयता धेरै देशका युवायुवतीलाई साइबर ह्याकरहरूले चाहिने–नचाहिने काम लगाइरहेका छन्। राज्यभित्र छिरेपछि उम्किन मुश्किल पर्छ। क्रिप्टो ठगहरूले आइटी वर्करलाई धम्क्याउँदै–तर्साउँदै काम लगाउँछन्। अरू राज्यको तुलनामा हाम्रो कचिन राज्यमा त्यस्तो छैन।
तर पनि यो क्षेत्र चीनसँगको सिमाना भएकाले डर पनि उत्तिकै छ। कचिन राज्य अरूभन्दा सभ्य र जनताको पक्षपाती मानिन्छ। तर यहाँँ पनि लुकिछिपी चिनियाँहरू सल्बलाएको सुन्छौं। म्यान्मारमा एकातिर संघीय सरकारसँग युद्ध भइरहेको छ। अर्कातिर चिनियाँ अपराधीहरूले गैरकानूनी काम गरिरहेका छन्। मेरो आग्रह छ, नेपालीहरू यहाँ आएर नफसेको राम्रो !
‘मलेशियादेखि म्यान्मारसम्म– ठगीबाहेक केही पाइएन’
म २९ वर्षको भएँ। इलाम नगरपालिका–८ लालखोलामा जन्मिएको हुँ। राहदानी यही ठेगानामा बनेको छ। तर हाम्रो घर शिवसतासी–१० सरदारे, माइधार झापामा छ।
पछिल्लो पटक २०२१ फेब्रुअरीमा गाउँकै एक जना आफन्तका माध्यमबाट भिजिट भिसामा दुबई पुगें। त्यहाँ ‘सेफलाइन’ भन्ने इलेक्ट्रोनिक गुड्सको ट्रेडिङ कम्पनीको वेयर हाउसमा हेल्परको काम गर्ने भन्ने थियो। तर सोचे जस्तो काम नभएपछि, शारजहाँको अल खानस्थित लौ लोआ नामको बिच रिसोर्टमा मासिक ८५० दिराममा ६ महिना काम गरें। त्यसपछि कफी शपमा काम गरिरहेको थिएँ।
योगराज लिवाङ
त्यही बेला ‘जब भ्याकेन्सी’ हेर्दै आवेदन गरिरहेको पनि थिएँ। त्यसैबेला रुचनसँग सम्पर्क भयो र, ‘अनलाइन कस्टमर सेल्स सर्भिस’मा काम गर्ने भनेर म्यान्मार पुगें।
दुबई जानुअघि म सन् २०१८ मा बिर्तामोडस्थित पायोनियर ओभरसिजका वीरेन्द्र थापा मार्फत कतार गएको थिएँ। जाँदा तालेब मोटर्समा सेल्सम्यानको काम गर्ने, खाने–बस्ने सुविधा, तलब १२०० र ओभरटाइम ३०० कतारी रियाल दिने भनिएको थियो। तर, खानाको पैसा आफैंले दिनुपर्ने र मासिक ९०० कतारी रियाल मात्रै दिएपछि तीन महिनामै फर्कें।
फर्केर आएपछि वैदेशिक रोजगार विभागमा उजुरी गरें। पछि अख्तियारमा पनि उजुरी गरेपछि विभागले कारबाही अघि बढाएको त भन्यो तर अहिलेसम्म पनि मेरो लगानीको रु.१ लाख २० हजार फिर्ता पाएको छैन।
सन् २०१२ मा वैदेशिक रोजगारको सिलसिलामा पहिलो पटक १९ वर्षको उमेरमै मलेशिया गएको हुँ। त्यहाँ इपोह राज्यको पेराक भन्ने स्थानमा वेटर र बारटेण्डरको काम ठिकै थियो। तीन वर्ष बसेर आएँ।
सन् २०१५ मा फर्केर आएपछि त्रिपुरेश्वरमा काठमाडौं विश्वविद्यालयले बनाउँदै गरेको भवन निर्माणमा खटिएका कामदारका लागि खोलिएको क्यान्टिनमा ६ महिना जति काम गरें। पछि नयाँ बसपार्कस्थित होटल लाइको नेपालमा एक वर्ष काम गरें। तर खासै प्रगति नभएपछि झापा नै फर्किएँ।
झापामा कोरियाली भाषा सिक्दै सिकर्मीको काम गरेर बसें। पछि भाइको साथी, काठमाडौंका सहदेव वैद्यको सल्लाहमा सन् २०१७ मा भारतको बनारसमा कपडा फ्याक्ट्रीमा काम गर्न गएँ। तर, त्यहाँ त ‘मल्टिलेभल मार्केटिङ’को काम गर्नुपर्नेे भयो। जसमा आफैंले पनि रु.३ लाख लगानी गर्नुपर्ने भनियो। राम्रै होला भनेर लगानी पनि गरें। तर, त्यो पनि ठगी रहेछ। काठमाडौं आएर सहदेव विरुद्ध सीआईबीमा उजुरी गरें, सन् २०१८ को शुरूमा। तर कारबाही केही भएन।
वैदेशिक रोजगारको सिलसिलामा मलेशियादेखि म्यान्मारसम्म चहार्दा ठगी मात्र व्यहोरेको छु। तर पनि मेरो अबको गन्तव्य विदेश नै हो। यहाँ बसेर केही होला भन्ने लाग्दैन। भाइ विदेशमै छ, आमा पनि कुवेतमा हुनुहुन्छ। म यता बसेर के गर्ने ? कोरियाली भाषा सिकिसकेको छु, अब त्यतैको ट्राई गर्ने विचार गरेको छु।
