बाँदरमुढे बस विस्फोट सम्बन्धी घटनाका बारेमा हाल चलिरहेको राजनीतिक व्याख्या र विश्लेषणले सो घटनालाई सामान्य राजनीतिक गल्तीको रूपमा स्थापित गरेको छ । यसै आधारमा यस घटनालाई पनि द्वन्द्वकालीन अन्य सामान्य घटनाको फेहरिस्तमा राखिएको छ । तर यो घटना द्वन्द्वकालीन अन्य घटना भन्दा भिन्न प्रकृतिको छ । बाँदरमुढे बस विस्फोटको घटनामा परेका पीडितहरूमा देखिएका असरहरूले यस्तै संकेत दिएका छन् ।
 

-नारायण ढुंगाना: खोज पत्रकारिता केन्द्र

PDF को लागि यहाँ CLICK गर्नुहोला ।

PDF(पारदर्शी दैनिक)को लागि यहाँ CLICK गर्नुहोला ।

प्रकाशित समाचारको लागि: http://www.himalkhabar.com/?p=83241

९ वर्षअघि, चितवनको विकट वस्ती माडीको बाँदरमुढे खोलामा माओवादीका कार्यकर्ताहरूले यात्रुले खचाखच भरिएको एउटा बसलाई शक्तिशाली बमको एम्बुसमा पारेर भयङ्कर विस्फोट गराएका थिए । जो बाँदरमुढे घटना भनेर चिनियो । सरकारी रेकर्ड अनुसार, बाँदरमुढे घटनामा ३८ को ज्यान गयो, ५२ जना घाइते भए । तर, बाँदरमुढे स्मारकमा ३८ जना मृतक र ७५ जना घाइतेको नाम राखिएको छ ।

छतमा र भित्र समेत गरी करीब १३० जना यात्रु बोकेको सो बस अचानक विस्फोटमा पर्दा केही फीट माथि उछिट्टिएर थचारिएको थियो । यति धेरै वजन भएको बसलाई उचालेर पछार्ने शक्ति भएको सो बम चानचुने थिएन । हाल प्राप्त जानकारी अनुसार, सो बमको वजन नै ७० किलोग्राम भन्दामाथि थियो । ठूलै बाकसमा राखिएको सो बम चुरेको खहरेको गेग्य्रान खनेर लुकाउन नै चार÷पाँच घण्टा लागेको थियो । झ्ण्डै ३०० मीटर टाढासम्म खहरेमा खाल्टो खनेर रिमोट कन्ट्रोलको तार लगिएको थियो । यस काममा माओवादीका चितवन जिल्ला कमिटीका कार्यकर्ताहरू संलग्न थिए । उनीहरूले यो काम हेडक्वाटरकै आदेशमा भएको बताएका छन् । जो सामान्य त्रास फैलाउने राजनीतिक उद्देश्यले मात्र नभएर दीर्घकालीन आतङ्क फैलाउनमा केन्द्रित थियो । घटनामा परी ६ जना बालबालिकाले ज्यान गुमाए भने घाइते भई बाँचिरहेका ७ बालबालिकाले कठोर पीडा झ्ेलिरहेका छन् ।

बालबालिकामा गम्भीर असर

२३ जेठ २०६२ सोमबार, आफ्नी आमा मनकुमारीसँगै विस्फोटमा परेर बाँचेका आशिष क्षेत्री अहिले १३ वर्षका भए । उनी कक्षा ६ मा पढ्छन् । तर सामान्य बालबालिका जस्ता छैनन् । उनी भन्छन्, “मलाई त जहिले पनि टाउको दुःखिरहन्छ । पढ्न–सम्झ्न सक्तिनँ ।” आशिषको टाउको वरिपरि रिङ लगाएको जस्तो गहिरो घाउको खाटा बसेको छ । भन्छन्, “यही घाउ दुःखेर पढ्न, खेल्न केही गर्न सक्तिनँ ।”

त्यस दिन चितवन माडीकी मनकुमारी क्षेत्री आफ्नो चारवर्षे छोरो आशिष क्षेत्रीलाई लिएर माडी—नारायणगढ चल्ने ना १ ख ३२४५ नम्बरको यात्रुबसमा चढिन् । उनी आफ्नो पाठेघरको उपचार गराउन नारायणगढ जान लागेकी थिइन् । त्यो बस बिहान करीब ८ः३० बजेतिर बाँदरमुढे खोला तर्न लाग्दा बारुदी धरापमा पर्न गयो । बसमा भएका अन्य यात्रुसहित मनकुमारीका आमा–छोरा उछिट्टिए । उनीहरू दुवैको भेट भरतपुरको पुरानो मेडिकल कलेजमा भयो । त्यहाँ १२ दिनको सघन उपचारपछि मनकुमारीको होश खुल्यो, तर आशिषको होश खुल्न १५ दिन लाग्यो ।

आशिषकी आमा मनकुमारी (४५) भन्छिन्, “छोराको हालत खराब छ । म बहिरो बनेकी छु, गर्धन चलाउन सक्तिनँ, ढाड सोझे हुँदैन ।” मनकुमारीले उपचार खर्च बापत रु.१२ हजार पाएकी छिन् । उनी न्यूनतम घाइते अपाङ्गको सूचीमा परेकीले रु.४० हजार राहत पाएकी छन् ।

तर सरकारी सूचीमा आशिषको नाम भने ३९औं नम्बरको मृतकको सूचीमा राखिएको छ । शान्ति तथा पुनर्निर्माण मन्त्रालयको वेबसाइटमा पनि यिनको नाम मृतकको सूचीमा छ ।

यसैले आशिषले न त उपचार खर्च पाए, न घाइतेले पाउने राहत रकम । नियम अनुसार उनले छात्रवृत्ति पनि पाउनुपर्ने थियो, त्यो पाउन पनि कम सकस भएन ।

जिल्ला प्रशासन कार्यालय चितवनले ६ पुस २०६४ शान्ति तथा पुनर्निर्माण मन्त्रालयलाई पत्र लेखेर आशिषको लागि छात्रवृत्ति माग गरेको थियो । तर मन्त्रालयले उनको नाम मृतकको सूचीमा रहेको देखाएर छात्रवृत्ति दिएन ।

१४ असार २०६९ मा स्थानीय शान्ति समितिले चितवन जिल्ला प्रशासन कार्यालयलाई पत्र लेखेर आशिषलाई द्वन्द्व पीडित राहत उपलब्ध गराउन सिफारिश गरिदियो । तर केही उपलब्धि भएन । लामो प्रयासपछि मन्त्रालयले आशिषलाई वार्षिक रु.३४ हजार पाउने गरी छात्रवृत्ति दियो । तर उनको नाम भने मृतकको सूचीमै देखा परिरहेको छ ।
मनकुमारी भन्छिन्, “छात्रवृत्तिले पढ्ने होइन, राम्रो उपचार नपाएसम्म छोराले पढ्न सक्तैन । जीवनभर दुःख पाउने भो ।”

११ महीनाकी छोरी सुस्मितासहित बाँदरमुढे घटनामा परेकी अयोध्यापुरी गणेशगञ्जकी विष्णुमाया विकको भरतपुर अस्पतालमा होश खुल्दा दाहिने खुट्टा भाँचिएको, टाउको फुटेको र दाँत झ्रेको थियो । नाबालिग सुस्मिताको घुँडा खुस्किएको थियो । श्रीमती र छोरी गम्भीर घाइते भएपछि चन्द्रबहादुरले मानसिक सन्तुलन गुमाए । विष्णुमाया भन्छिन्, “आफैंलाई ठूलो समस्या छ, आफ्नो छोरीको र श्रीमान्को उपचार गर्नुपर्ने भारी बोक्नुपरेको छ । मगज बिग्रेका श्रीमान्ले कान्छो छोरो मनिषको टाउको फुटाइदिएर अर्को भार थपिएको छ । बाँच्नै मुश्किल छ । कसैको उपचार गर्न सकेकी छैन । हाम्रो दुःख कहिल्यै नसिद्धिने भो ।”  

विष्णुले पनि रु.४० हजार राहत पाइन् । उनीसँगै घाइते भएकी सुस्मितालाई चाहिं राहत तथा उपचार खर्च दिइएन । विष्णुमाया भन्छिन्, “छोरीको उपचार गर्न सकिएन । त्यही पीर गर्दा डाक्टरले मलाई मानसिक रोगको औषधि खान दियो । प्रेसर बढेपछि छाडें । अहिले पनि भर्खरै देखेको मान्छे चिन्दिनँ, दिमाग दुःखिरहन्छ, बस देख्दा थर्थरी काम छुट्छ । बाँदरमुढे खोला पुग्दा आङ जिरिङ्ग हुन्छ । छोरीको हालत देख्दा अत्यास लाग्छ । अझ् श्रीमान्को त्यो हालत !”

बाँदरमुढे घटनामा पाँच महीनाकी छोरीसहित परेकी खैरहनीकी लक्ष्मी पौडेलको ढाड भाँचिएको थियो । उनकी छोरी प्रसिद्धी बालुवामा पुरिएकी थिइन् । उनीसँगै रहेकी हजुरआमा गोमाको टाउको फुटेको थियो । प्रसिद्धी अहिले ९ वर्षकी भइन् । उनी तनहुँको वाराही बोर्डिङमा ४ कक्षामा पढ्छिन् । उनका बुबा प्रेम भन्छन्, “छोरी त तर्सिरहन्छे, पढ्नै सक्तिनँ । उसबेला चोट लागेको खुट्टा दुखेर हिंड्न पनि सक्तिनँ ।” लक्ष्मी र उनकी छोरी प्रसिद्धी घटना पीडित भए पनि उनीहरूको नाम राहत पाउनेको सूचीमा छैन ।

विस्फोटमा परी घाइते भएका ६ जना बालबालिका—आशिष क्षेत्री, सुस्मिता विक, प्रसिद्धी पौडेल सहित सुदीप विक, विवेक बराइली र पुजन लामिछाने आदि स्कूल त जान्छन् तर पढ्न, लेख्न र खेल्न सक्तैनन् । तिनको स्थिति सामान्य छैन ।

बाँदरमुढे विस्फोटमा थप सात जना बालबालिकाको ज्यान गएको थियो । भरतपुर–५ का दुई वर्षीय आशिष बराइली, अयोध्यापुरीकी दुई वर्षकी सुष्मा कार्की, कल्याणपुरका डेढ वर्षीय रवि तिवारी, झपा घर भई गोपालनगर मावली आएका नौ वर्षकी दीपा र उनकी पाँच वर्षकी बहिनी दीपिका लम्साल, कल्याणपुर–५ का तीन वर्षीय निश्चल सापकोटा र अयोध्यापुरीकै १६ वर्षीय मीना प्रजा ज्यान गुमाउने बालबालिका थिए ।  

पीडित मानसिक ट्रमामा

माडी कल्याणपुरका वृद्ध नमप्रसाद घिमिरे गुमेको परिवार सम्झ्ेर अझ्ै टोलाउँछन् । घटनामा परी उनका दुई भाइहरू लक्ष्मीकान्त घिमिरे र पशुपतिनाथ अपाङ्ग भए भने एउटा छोरा विष्णु, छोरी र ज्वाईं, दुई नातिनी र साली समेत ६ जनाले ज्यान गुमाए । परिवारका यति धेरै सदस्य गुमाउनु परेकोले नमप्रसादकी श्रीमती खिमामाया (६२) मा पनि बारम्बार मानसिक असन्तुलन देखा पर्ने गरेको छ ।

छोरा, छोरी, ज्वाईं, नातिनी र साली समेतको मृत्यु भएको, दुई भाइ अपाङ्ग भएका र श्रीमती पनि मानसिक रोगी भएपछि समस्यामा परेका वृद्ध नमप्रसाद भन्छन्, “मेरो त सबै बर्बाद भयो ।”

माडी अयोध्यापुरी–६ बाह्रघरेका तीलबहादुर प्रजाकी बहिनी मीना प्रजा र बुबा फुर्के प्रजा पनि माडी विस्फोटमा परेका थिए । तीलबहादुर सम्झ्न्छन्, “म छतमा थिएँ, गाडी पड्केर उछिट्टिएपछि पुलमुनि पुगेछु । मेरो ढाड खुस्किएको थियो । बा र बहिनी मरिसकेका थिए । ज्वाईंको आन्द्राभुँडी निस्किएको थियो । त्यो सम्झ्ँदा अहिले पनि मुटु फुल्छ, सास रोकिन्छ र ढल्छु ।”

तीलबहादुरलाई उठबस गर्न गाह्रो हुन्छ । उनले भने, “मर्नेलाई भन्दा बाँच्नेलाई कष्ट हुँदोरहेछ । केही काम गर्न नसक्दा ठूलो निराशा हुँदोरहेछ ।”

अयोध्यापुरी–७ की सीता सुवेदी श्रीमान् आत्मराम र छोरी अञ्जली सुवेदीसहित घटनामा परेकी थिइन् । श्रीमान् र छोरी बिते, उनी आफैं घाइते छिन् । २३ जेठ २०७१ बाँदरमुढे घटनाको १०औं वार्षिकीको दिन घटनास्थलमा भेटिएकी सीताले भनिन्, “बाँदरमुढे खोलामा आउँदा मेरो मुटु काँप्छ । गुमाएको परिवारको सम्झ्ना आउँदा होश नै हराउँछु ।” श्रीमान् आत्मराम सुवेदी र छोरी अञ्जलीलाई सदाका लागि गुमाएकी सीताले राहत रकम पनि पाइनन् । सीताले २१ साउन २०६९ मा द्वन्द्व पीडित भनेर प्रमाणित गरे पनि अहिलेसम्म उपचार खर्च तथा राहत पाएकी छैनन् । भन्छिन्, “सरकारले लावारिस जस्तो बनाइदिंदा झ्न् कष्ट हुँदोरहेछ ।

बुहारी रेनु र नाति आशिष गुमाएका अनि अर्को घाइते नाति पालेर बसिरहेका भरतपुर–५ लंकुका ७६ वर्षीय वृद्धा मानबहादुर बराइलीले बुहारी र नाति आशिषको नाममा डेढ÷डेढ लाख रुपैयाँका दरले राहत पाएको बताए । तर घाइते नाति विवेकका लागि भने उपचार खर्च पनि पाएनन् । श्रीमती र एउटा छोरो गुमाएका र अर्को छोरो घाइते भएपछि मानबहादुरका छोरा प्रेम बराइली घर छाडेर विदेश गए । मानबहादुरले बताए, “मृतकको र घाइतेको नामको राहत लिन दौडधुप गर्न घर आएको थियो । पाँच महीना लगाएर सबै कागज बुझउँदा पनि राहत पाइएन । अनि विरक्तिएर फेरि विदेश गयो । धेरै वर्ष भइसक्यो, फर्किएको छैन । म बूढो मान्छे घाइते नाति स्याहारेर बसिरहेको छु ।”

बाँदरमुढे विस्फोटमा परेका कल्याणपुर–४ का ईश्वरीप्रसाद पौडेल दम्पती दुवैले मानसिक समस्या भोगिरहेका छन् । उनीहरूले दुःखेसो गरे, “घटनामा परे पनि प्रशासनले कागज बनाइदिएन । नक्कली द्वन्द्वपीडित भनेर दुःख दिए । सिडिओ गणेशराज कार्कीकहाँ उजुरी गरें । उनले भूलचुक भएको भने तर केही गरेनन् । अहिले त फाइलै हरायो भन्छन् ।” पौडेलले २०६२ सालमा पहिलो फाइल पेश गरेका थिए । त्यसको कुनै सुनुवाइ नभएपछि ११ जेठ २०६५ मा थप प्रमाण राखेर अर्काे फाइल पेश गरे । त्यो फाइल पनि हराएपछि २०६६÷६७ मा स्थानीय शान्ति समिति मार्फत अर्को फाइल पेश गरे । तैपनि  सुनुवाइ भएन । उनी दुःखेसो पोख्छन्, “३१ साउन २०६९ मा प्रमाण पु¥याएर पेश गरेको फाइलका १४ प्रमाणमध्ये ११ प्रमाण प्रशासनबाटै हराइदिएछन् ।” तैपनि उनले प्रयास छोडेनन् । २३ माघ २०६९ चितवन प्रशासनले फाइल मन्त्रालय पठाएको छ, त्यहीं जानू भनेर १०÷६१० को चलानी नम्बर दियो । त्यो लिएर उनी ९ माघ २०७० मन्त्रालय पुगे । मन्त्रालयका कर्मचारी मानप्रसाद श्रेष्ठले कुनै फाइल नआएको जानकारी दिएपछि उनी झ्स्किए । उनी भन्छन्, “राहतका लागि दौड्दादौड्दै रु.३० हजारभन्दा बढी खर्च भयो । मलाई त पागलै बनाइदिए ।”
११ असार २०६९ मा चितवनको भरतपुर अस्पतालमा जँचाउँदा डा. महेन्द्रराज न्यौपानेले पौडेललाई ‘पोष्ट ट्रमाटिक स्ट्रेस डिसअर्डर’ भन्ने लक्षण देखाएर औषधि खुवाइरहेका छन् । यो रोग मानसिक बिरामीहरूलाई हुने गर्छ ।

माडी कल्याणपुर–५, कीर्तनपुर देवीकोटका ५४ वर्षका पूर्णबहादुर घर्ती जिसी घटनाका बेला बसको हुटमा बसेर यात्रा गरिरहेका थिए । अस्पतालमा ९ दिनपछि उनको होश आएको थियो । उनको करङ तीन ठाउँमा भाँचिएर भित्र रगत जमेको थियो । गोलीगाँठो पनि फुटेको थियो । भन्छन्, “उपचार गराउँदा रु.३ लाख जति खर्च भयो । उपचारका  निम्ति साढे १० कठ्ठा जमीन बेचिसकें । सरकारले केही दिएन । अब असक्त भएपछि घरखर्च चलाउनै धौ–धौ छ, म त ज्यादै निराश छु ।”

श्रीमती बुद्धि जीसीले भनिन्, “घटना हुँदा जेठी छोरी सम्झ्ना १२ कक्षाको जाँच दिएर बसेकी थिई । बुबा घटनामा परेपछि उसको पढाइ अगाडि बढाउन सकिएन, ठूलो छोरा अशोकले बीएको पढाइ छोड्नु प¥यो ।

खाटाभित्रको पीडा

अयोध्यापुरी–२ देवेन्द्रपुरका लेखनाथ अधिकारी ‘कृष्ण’ बाँदरमुढे घटना पीडित समितिका उपाध्यक्ष हुन् । छतमा रहेका बेला बम विस्फोटमा परेका उनी होशमा आउँदा भोलिपल्ट बिहान सैनिक अस्पताल छाउनीमा थिए । ढाड र दुईवटै खुट्टा भाँचिएर गम्भीर चोट लागेका उनी २४ दिन आर्मी अस्पतालमा बसे । ९ महीना बेडरेष्ट, डेढ वर्ष ह्वीलचेयर, चार वर्ष बैसाखीमा बिताएका उनको उपचारमा रु.६ लाख खर्च भएको छ । तर, सरकारले उपचार खर्च दिएको छैन ।

उनी अहिले जेनतेन हिंडडुल गर्न सक्छन् । तर काम गर्न सक्दैनन् । गह्रुँगो सामान उठाउन सक्दैनन् । भन्छन्, “सुत्ने बेला सास फेर्न गाह्रो हुन्छ । देव्रे गोलीगाँठोमा राखिएको स्टीलले दुखाउँछ । छातीको देव्रे करङ पनि उठेको छ, त्यो सधैं दुखिरहन्छ ।” अधिकारीले दुःखेसो गरे, “औषधि खाँदाखाँदा आमाशय नै बिग्रिसकेछ । धेरै सम्पत्ति बेचिसकें, अब त केही उपाय छैन ।”

शान्ति समितिका अनुसार बाँदरमुढे स्मारकमा नाम खोपिएका घाइतेमध्ये ४५ जनाले कुनै राहत पाएका छैनन् । मृतकमध्ये चितवन घर भएका दुई जनाका परिवारले तोके अनुसार राहत पाएनन् भने दुई जनाले राहत लिए÷नलिएको कुनै रेकर्ड छैन ।

आत्महत्या सम्म…

बाँदरमुढे विस्फोटमा परेकाको उद्धार गर्दा अयोध्यापुरी–२ का गंगाबहादुर गुरुङको विस्फोटका कारण टाउकोमा चोट लागेको थियो । तर, उनले उपचार गराएनन् । उनले डेढ वर्षसम्म घटनाको चर्चा गरिरहँदा पछि एकोहोरो हुँदै गए । केही समयपछि दिमागी सन्तुलन गुमाए । श्रीमती श्रीमाया गुरुङले भनिन्, “बाँदरमुढे भन्दाभन्दै उनको दिमागै बिग्रिएछ । धादिङको भसेरीमा बसेका उनको बुबाको मृत्यु हुँदा काजकिरिया गर्न गएका बेला बेसुरमै कात्तिक २०६४ मा बूढीगण्डकीमा हामफालेर आत्महत्या गरे । गंगाबहादुरकी वृद्धा आमा लालश्रीले भनिन्, “बाँदरमुढे भन्दाभन्दै छोरो बहुलायो र गण्डकीमा हामफाल्योे । बाँदरमुढेले कतिको के हालत गर्ने हो, भन्न सकिंदैन ।”

समाधान के छ ?

बाँदरमुढे घटना पीडित समितिका उपाध्यक्ष लेखनाथ अधिकारी ‘कृष्ण’ भन्छन्, “पीडितलाई उचित न्याय दिने काम सरकारले गर्नुपर्छ । अहिले त घाउ, चित्तदुखाइ र केही मागको लागि केही गर्दा पनि द्वन्द्वको पीडालाई मत्थर पार्दै लैजान सजिलो पर्छ । तर समय घर्किंदै गएपछि, पीडा बल्झ्ँदै जान सक्छ ।”

राहत नपुगेकालाई राहत, उपचार नपुगेकालाई उपचार र स्याहार नपुगेकालाई स्याहार पु¥याउने व्यवस्था सरकारका तर्फबाट हुनसके समाधानको मार्ग पहिल्याउन गाह्रो हुने छैन ।

[५–२१ भदौ, २०७१ (21-27 Sept. 2014)को हिमाल खबर पत्रिकामा प्रकाशित]